‘Duurzaamheidsdoelen worden gekoppeld aan individuele bedrijfsbelangen’

Met drie particuliere landgoedeigenaren in het oosten van Nederland en betrokken boeren en ondernemers onderzoeken we alternatieven voor de gangbare wijze van landbouw. Daarbij koppelen we duurzaamheidsdoelen aan individuele bedrijfsbelangen.’ Jan-Paul Wagenaar van het Louis Bolk Instituut vertelt over het Soil4U project, onderdeel van het Uitvoeringsprogramma (UP) van het Convenant Bodem en Ondergrond 2016-2020.

Jan-Paul Wagenaar: Landgoederen zijn bij uitstek geschikt om met de transitie naar volhoudbare landbouw te experimenten – eigen foto

Zonder een gezonde bodem hebben we hier op aarde niets meer te zoeken. En toch staat wereldwijd de bodem onder zware druk. Niet alleen fysiek lijdt deze onder uitputting, ook sociaaleconomisch gaat het mis. Bijvoorbeeld door veel te lage prijzen en dito boereninkomens. Binnen het Uitvoeringsprogramma van het Convenant Bodem en Ondergrond 2016-2020 wordt onderzocht op welke wijze de transitie naar een vitale en toekomstbestendige bodem mogelijk is. Welke maatregelen voor de bodemverbetering zijn kansrijk en hoe zijn meer manieren voor het verduurzamen van de agrarische bedrijfsvoering door te voeren? Om op die vragen antwoord te vinden hebben RWS/Bodem+, drie landgoedeigenaressen, de betrokken landbouwers en de provincies Overijssel en Gelderland de handen ineengeslagen.

Volhoudbare landbouw
Jan-Paul Wagenaar is vanuit het Louis Bolk Instituut bij het project betrokken. ‘We onderzoeken hoe een transitie naar volhoudbare landbouw mogelijk is. Landgoederen zijn bij uitstek geschikt om met zo’n transitie te experimenten. Bij de betrokken landgoedeigenaressen staan zaken als natuur-inclusieve landbouw, duurzaamheid, kleinschaligheid en meervoudige waardenvorming voorop. Maar dat geldt niet alleen voor hen. Ook de boeren, ondernemers, de provincies, de waterschappen en de overheden hebben een gemeenschappelijk belang bij een volhoudbare landbouw. Maatregelen die bodemvruchtbaarheid in stand houden of verbeteren en de opbrengst op peil houden, uitspoeling verminderen en het waterbergend vermogen verbeteren zijn voor de lange termijn cruciaal’.

Landschapsecologische Systeemanalyse
Het ontwikkelen van een gemengd bedrijf op landgoedniveau is een van de kansen op volhoudbare landbouw die Jan-Paul Wagenaar ziet. ‘Die kans wordt vergroot wanneer individuele bedrijfsbelangen worden gekoppeld met de kennis die van het gebied is op te bouwen middels een Landschapsecologische Systeemanalyse (LESA). Een dergelijke analyse brengt op een gestructureerde wijze in beeld hoe een gebied functioneert, anno nu zowel als historisch. Hoe is de bodemopbouw, hoe lopen de grondwaterstromen en dergelijke. Dit geeft inzicht in kansen voor natuurherstel en -ontwikkeling. ‘Een LESA is specialistenwerk en de resultaten pittige kost voor de landgoedeigenaren en de boeren. Maar je kunt er veel uithalen met betrekking tot hoe je de transitie van het landbouwsysteem vorm kan geven. Als je de resultaten van de LESA begrijpbaar bespreekt en koppelt aan de individuele duurzaamheidsplannen van de boeren dan levert dat veel inzicht en mogelijkheden op. De uitkomsten kunnen in een Kanskaart (kijk hier) tastbaar gemaakt worden, zoals recent in Landgoed Vilsteren is gedaan’.

Besef groeit
Op de vraag of de betrokken boeren wel bereid zijn om te schakelen naar een minder intensieve landbouw stelt Jan-Paul Wagenaar dat enerzijds ook bij hen het besef groeiende is dat er slagen moeten worden gemaakt, en anderzijds dat de landgoedeigenaren mogelijkheden hebben tot regie. ‘Bijvoorbeeld wanneer een pachtcontract afloopt. Dan kunnen in een nieuw contract duurzaamheidsplannen worden gekoppeld aan de pachtvoorwaarden’. Hij signaleert ook andere perspectieven. Community supported agriculture (CSA) bijvoorbeeld. Gemeenschapslandbouw, dat vooral in de nabijheid van steden veel potentie heeft. Landgoed Grootstal bij Nijmegen doet daar al ervaring mee op. Ook op beide andere landgoederen, Vilsteren en Bingerden, wordt geëxperimenteerd met nieuwe productievormen en verkoopkanalen, want ook de rol en bijdrage van de consument is essentieel,’ besluit Jan- Paul Wagenaar.